مقدمه:

یراق‌آلات فشارضعیف (Low Voltage Fittings) از اجزای مهم و ضروری در شبکه‌های توزیع برق هستند که وظیفه اتصال، نگهداری، پشتیبانی و ایمنی خطوط برق را بر عهده دارند. این تجهیزات در ظاهر ساده به نظر می‌رسند، اما نقش حیاتی در عملکرد صحیح، دوام و ایمنی شبکه‌های برق فشارضعیف (تا ولتاژ ۱۰۰۰ ولت) ایفا می‌کنند.

در واقع، بدون وجود یراق‌آلات فشارضعیف مناسب، نصب کابل‌ها، سیم‌ها، مقره‌ها و اتصالات امکان‌پذیر نخواهد بود و شبکه دچار مشکلاتی مانند افت ولتاژ، خرابی اتصالات، برق‌گرفتگی و حتی آتش‌سوزی خواهد شد.

در این مقاله، به بررسی کامل انواع یراق‌آلات فشارضعیف، استانداردهای مورد تأیید توانیر، فناوری‌های جدید تولید، روش‌های نصب و نگهداری و معرفی تولیدکنندگان داخلی و خارجی خواهیم پرداخت.

فهرست مطالب:

1. تعریف یراق‌آلات فشارضعیف
2. نقش و اهمیت یراق‌آلات در شبکه برق
3. انواع یراق‌آلات فشارضعیف
4. کاربرد یراق‌آلات در شبکه‌های توزیع شهری و روستایی
5. مواد اولیه و روش‌های ساخت
6. استانداردها و الزامات شرکت توانیر
7. روش‌های نصب، بازرسی و نگهداری
8. فناوری‌های نوین در تولید یراق‌آلات
9. تولیدکنندگان داخلی و خارجی معتبر
10. جمع‌بندی
11. منابع معتبر
12. پرسش و پاسخ‌های متداول

1. تعریف یراق‌آلات فشارضعیف:

یراق‌آلات فشارضعیف مجموعه‌ای از تجهیزات مکانیکی هستند که برای اتصال، نگهداری، حفاظت و پشتیبانی سیم‌ها و کابل‌های برق فشارضعیف به‌کار می‌روند. این قطعات معمولاً از جنس فولاد گالوانیزه، آلومینیوم، برنج، برنز یا آلیاژهای مقاوم ساخته می‌شوند و در شرایط مختلف جوی باید استحکام مکانیکی و دوام الکتریکی بالایی داشته باشند.

2. نقش و اهمیت یراق‌آلات در شبکه برق:

یراق‌آلات فشارضعیف به‌طور مستقیم در پایداری مکانیکی و الکتریکی شبکه برق تأثیر دارند. وظایف اصلی آن‌ها عبارت‌اند از:

• اتصال ایمن سیم‌ها و کابل‌ها به تیرها و مقره‌ها
• حفاظت در برابر فشارهای مکانیکی، باد و یخ‌زدگی
• جلوگیری از قطع یا افت هادی‌ها در اثر تنش‌های مکانیکی
• تسهیل در عملیات تعمیر و نگهداری خطوط برق
• حفظ فاصله ایزولاسیون بین قسمت‌های مختلف شبکه

3. انواع یراق‌آلات فشارضعیف:

یراق‌آلات فشارضعیف بسته به نوع کارکرد به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

الف) یراق‌آلات نگهدارنده:

برای نصب سیم‌ها روی تیرها و مقره‌ها به کار می‌روند. مانند:

• قلاب مقره
• پین مقره
• بست نگهدارنده کابل خودنگهدار
• پایه مهار

ب) یراق‌آلات اتصالی:

برای برقراری اتصال بین سیم‌ها و کابل‌ها:

• کلمپ اتصال
• کابلشو (Lug)
• رابط‌های آلومینیومی و مسی
• انشعاب‌گیرهای پیچ‌دار (Piercing Connector)

ج) یراق‌آلات مهار و کشش:

برای کنترل تنش مکانیکی در زوایا و انشعابات:

• مهارکش
• سرمهار و بست مهار
• سیم مهار گالوانیزه

د) یراق‌آلات حفاظتی:

برای ایمنی شبکه در برابر عوامل بیرونی:

• سرکابل‌های عایق
• پوشش‌های سیلیکونی محافظ
• گلندهای کابل

4. کاربرد یراق‌آلات در شبکه‌های توزیع شهری و روستایی:

در شبکه‌های شهری و روستایی، هر گروه از یراق‌آلات فشارضعیف وظیفه‌ای خاص دارد:

• در مناطق شهری: یراق‌آلات فشارضعیف سبک‌تر با طراحی جمع‌وجور برای کاهش فضای اشغال‌شده و افزایش ایمنی عابران.
• در مناطق روستایی: یراق‌آلات فشارضعیف مقاوم‌تر در برابر باد، باران و شرایط سخت محیطی.
• در خطوط هوایی خودنگهدار: استفاده از بست‌ها و کلمپ‌های مخصوص (Anchor Clamp, Suspension Clamp)

5. مواد اولیه و روش‌های ساخت:

مواد مورد استفاده باید مقاومت مکانیکی و الکتروشیمیایی بالا داشته باشند. رایج‌ترین مواد شامل:

• فولاد گالوانیزه گرم: برای استحکام و مقاومت در برابر زنگ‌زدگی.
• آلومینیوم و آلیاژهای آن: برای کاهش وزن و رسانایی بالا.
• برنز و برنج: برای اتصالات باکیفیت و رسانایی مطلوب.
• مواد پلیمری مقاوم: برای پوشش‌های عایق و بست‌های سبک.

6. استانداردها و الزامات شرکت توانیر:

شرکت توانیر برای تضمین کیفیت یراق‌آلات فشارضعیف، استانداردهای زیر را الزامی می‌داند:

• مطابقت با استاندارد IEC 61284 (یراق‌آلات خطوط هوایی)
• استاندارد ISIRI 13681 (یراق‌آلات توزیع برق فشارضعیف در ایران)
• تست‌های مکانیکی: شامل تست کشش، خستگی و گالوانیزاسیون.
• تست‌های الکتریکی: بررسی هدایت، مقاومت تماسی و نشتی جریان.
• تست‌های محیطی: مقاومت در برابر خوردگی، رطوبت و UV.

تمامی یراق‌آلات فشارضعیف مورد استفاده در پروژه‌های شرکت‌های توزیع برق باید تأییدیه توانیر را داشته باشند.

7. روش‌های نصب، بازرسی و نگهداری:

برای عملکرد صحیح یراق‌آلات فشارضعیف:

1. نصب باید توسط افراد آموزش‌دیده انجام شود.
2. از گشتاور مجاز برای سفت‌کردن پیچ‌ها استفاده شود.
3. پس از هر طوفان یا بارش سنگین، بازرسی دوره‌ای الزامی است.
4. هرگونه خوردگی یا شل شدن باید فوراً برطرف گردد.
5. در مناطق مرطوب از پوشش‌های سیلیکونی یا ضدزنگ استفاده شود.

8. فناوری‌های نوین در تولید یراق‌آلات:

• استفاده از آلیاژهای سبک آلومینیومی با استحکام بالا
• طراحی یراق‌آلات فشارضعیف ضدخوردگی و خودتمیزشونده
• پوشش‌های نانو و گالوانیزه پیشرفته برای افزایش عمر مفید
• یراق‌آلات فشارضعیف هوشمند مجهز به سنسور تشخیص دما و جریان در شبکه‌های هوشمند (Smart Grid)

9. تولیدکنندگان داخلی و خارجی معتبر:

9.1. تولیدکنندگان داخلی (ایرانی):

در ایران، صنعت تولید یراق‌آلات فشارضعیف طی دو دهه اخیر پیشرفت قابل‌توجهی داشته و بسیاری از شرکت‌ها توانسته‌اند محصولات خود را مطابق با استانداردهای IEC، ISIRI و توانیر تولید کنند.

9.1.1. شرکت زاگرس الکتریک (Zagros Electric):

محل: تهران – شهرک صنعتی شمس‌آباد

تخصص: طراحی و ساخت یراق‌آلات فشارضعیف و خودنگهدار

محصولات:

• بست و قلاب خودنگهدار (Anchor Clamp)
• مهارکش و سرمهار فولادی گالوانیزه
• اتصالات کابلشو آلومینیومی و مسی
• گلند پلاستیکی و فلزی برای تابلوها

ویژگی‌ها:

• دارای تأییدیه از شرکت توانیر و شرکت‌های توزیع برق سراسر کشور
• انجام تست‌های کشش و خوردگی طبق استاندارد IEC 61284
• صادرات به عراق، افغانستان و ...

9.1.2. شرکت پارس توان گستر (Pars Tavan Gostar):

محل: اصفهان

تخصص: تولید یراق‌آلات فشارضعیف هوایی و زمینی شبکه‌های فشارضعیف و فشارمتوسط

محصولات:

• انواع کلمپ‌های مهاری و انشعابی
• رابط و سرکابل فشارضعیف
• مقره پایه‌دار و متعلقات نصب آن
• انواع بست‌های فلزی، قلاب و پیچ‌های عایق

ویژگی‌ها:

• دارای گواهینامه ISO 9001 و تأییدیه تست از آزمایشگاه توانیر
• استفاده از پوشش گالوانیزه گرم با ضخامت ۸۰ تا ۱۰۰ میکرون
• طراحی محصولات ویژه مناطق مرطوب و ساحلی

9.1.3. شرکت الکتروپیک شرق (Electropik Shargh):

محل: مشهد

تخصص: تولید تجهیزات خودنگهدار (ABC Accessories)

محصولات:

• بست انشعاب خودنگهدار
• اتصالات ضدآب با درپوش سیلیکونی
• قلاب‌های نصب هوایی
• گلند کابل فشارضعیف برای تابلوهای برق شهری

ویژگی‌ها:

• طراحی محصولات مطابق استاندارد EN 50483
• استفاده از پلیمر مقاوم در برابر UV و حرارت بالا
• همکاری با شرکت‌های توزیع برق خراسان و گلستان

9.1.4. شرکت صنایع برق البرز نیرو:

محل: قزوین

تخصص: تولید تجهیزات اتصالات الکتریکی و مکانیکی شبکه‌های فشارضعیف

محصولات:

• کابلشو و رابط مسی
• مهارکش فولادی
• کلمپ مهاری و آویزی
• گلند ضدانفجار برای تابلوهای صنعتی

ویژگی‌ها:

• دارای مجوز تولید از وزارت نیرو
• استفاده از دستگاه‌های CNC برای دقت بالا
• دارای خط آبکاری گالوانیزه گرم و نیکل-کرم
• همکاری با پروژه‌های صنعتی در فولاد مبارکه و پتروشیمی بندر امام

9.1.5. شرکت پارس الکتریک خاورمیانه:

محل: تبریز

تخصص: تولید بست‌ها و اتصالات مخصوص شبکه‌های هوایی روستایی

محصولات:

• بست کابل و قلاب مهاری
• پایه‌های نصب مقره
• اتصالات مخصوص سیم نول و ارت
• رابط‌های چندشاخه کابل خودنگهدار

ویژگی‌ها:

• دارای واحد کنترل کیفیت مطابق استاندارد IEC
• طراحی ویژه برای پروژه‌های توسعه برق روستایی وزارت نیرو
• صادرات به کشورهای ارمنستان و آذربایجان

جمع‌بندی تولید داخلی:

تولیدکنندگان ایرانی توانسته‌اند در سال‌های اخیر با بومی‌سازی فناوری و استفاده از مواد اولیه باکیفیت، به سطح مطلوبی از خودکفایی صنعتی برسند. در بسیاری از پروژه‌های شهری، روستایی و صنعتی، یراق‌آلات فشارضعیف ایرانی جایگزین نمونه‌های وارداتی شده‌اند.

با توجه به شرایط اقلیمی متنوع کشور (مناطق ساحلی، بیابانی، کوهستانی)، طراحی محصولات داخلی به‌گونه‌ای انجام می‌شود که در برابر رطوبت، خوردگی و دمای بالا مقاوم باشند.

9.2. تولیدکنندگان بین‌المللی معتبر یراق‌آلات فشارضعیف:

9.2.1. PLP (Preformed Line Products) - آمریکا:

• از معتبرترین تولیدکنندگان جهانی یراق‌آلات فشارضعیف خطوط هوایی
• محصولات: اتصالات خودنگهدار، مهارکش‌های فولادی ضدخوردگی
• ویژگی‌ها: استفاده از پوشش آلومینیوم-زینک و طراحی ضد لرزش

9.2.2. Nexans - فرانسه:

• تولیدکننده کابل، گلند، و متعلقات برق صنعتی
• دارای گواهینامه ISO/IEC 17025 برای آزمون کیفیت
• صادرات به بیش از ۴۰ کشور

9.2.3. DEHN - آلمان:

• متخصص در یراق‌آلات فشارضعیف حفاظتی و ارتینگ
• تولید‌کننده بست‌های ضدصاعقه و اتصال‌دهنده‌های حفاظتی برای تابلوها

9.2.4. Prysmian Group - ایتالیا:

• بزرگ‌ترین تولیدکننده کابل و متعلقات برق در جهان
• تولید یراق‌آلات فشارضعیف کابل‌های خودنگهدار و زیرزمینی

9.2.5. Mosdorfer - اتریش:

• تولید یراق‌آلات فشارضعیف خطوط هوایی و متوسط
• دارای پوشش نانو سرامیکی ضدزنگ و طراحی با دوام ۳۰ سال

10. جمع‌بندی:

یراق‌آلات فشارضعیف به‌عنوان اجزای کلیدی در شبکه‌های برق، نقشی فراتر از نگهداری سیم‌ها دارند. آن‌ها تضمین‌کننده ایمنی، دوام و کارایی شبکه‌های توزیع هستند.

انتخاب یراق‌آلات فشارضعیف باکیفیت مطابق با استانداردهای توانیر و نصب صحیح آن‌ها، می‌تواند عمر مفید شبکه را افزایش دهد و از خطرات احتمالی جلوگیری کند.

11. منابع معتبر:

1. شرکت توانیر
2. IEC Standards
3. IEEE Power Standards
4. ISIRI (سازمان استاندارد ایران)