راهنمای جامع برای خرید تجهیزات برق فشارضعیف

فهرست مطالب

1. مقدمه و دامنه کاربرد
2. ساختار حاکمیتی و نقش شرکت توانیر، برق‌های منطقه‌ای و شرکت‌های توزیع
3. استانداردهای کلیدی برای تجهیزات برق فشارضعیف
4. فرآیند گام ‌به‌گام خرید و تأمین تجهیزات برق
5. دسته‌بندی تجهیزات: از تابلوها تا یراق‌آلات و کابل‌ها
6. الزامات تابلوهای برق ( تابلو توزیع، تابلو اندازه‌گیری و تابلو کنتوری )
7. کابل خودنگهدار و یراق‌آلات برق فشارضعیف: الزامات فنی و انتخاب تأمین‌کننده
8. کلیدها و حفاظت در شبکه برق فشارضعیف MCB، MCCB،RCD و …
9. سیم مسی، کابلشوها، اتصالات و بست‌ها
10. الزامات ایمنی ( HSE ) و پذیرش در کارگاه
11. ارزیابی سازندگان و وندورلیست‌ها؛ مدارک فنی لازم در مناقصه
12. چک‌لیست فنی ارزیابی و بازرسی حین ساخت/ تحویل
13. خطاهای پرتکرار در خرید و نصب تجهیزات برق فشارضعیف
14. تولیدکنندگان معتبر تجهیزات برق فشارضعیف
15. منابع و پیوندهای مفید
16. پرسش‌های متداول

1. مقدمه و دامنه کاربرد:

این راهنمای خرید تجهیزات برق فشارضعیف، به‌صورت عملیاتی و استاندارد محور تدوین شده تا کارفرمایان، پیمانکاران و کارشناسان تدارکات بتوانند برای خرید تجهیزات برق فشارضعیف ( LV )، شامل تابلوهای برق، تابلو توزیع، تابلو اندازه‌گیری، تابلو کنتوری، کلیدها، کلیدهای فشارضعیف، کلیدهای اتوماتیک، سیم مسی، کابل خودنگهدار، مقره‌ها، کابلشوها، اتصالات و بست‌ها تصمیم‌گیری دقیق‌تری داشته باشند.

تمرکز متن بر شبکه توزیع 400/230 ولت شهری و روستایی و شبکه برق فشارضعیف شرکت‌های توزیع است و هم‌زمان به نیازهای صنعتی و ساختمانی نیز اشاره دارد.

2. ساختار حاکمیتی و نقش شرکت توانیر، برق‌های منطقه‌ای و شرکت‌های توزیع:

• شرکت توانیر ( وزارت نیرو ) متولی تدوین و ابلاغ دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های فنی یکپارچه برای خرید و ارزیابی تجهیزات شبکه‌های توزیع است. شرکت‌های توزیع موظف‌اند خرید تجهیزات را مطابق این دستورالعمل‌ها ( از جمله ارزیابی فنی تابلوها، کابل خودنگهدار و یراق‌آلات ) انجام دهند.
• شرکت‌های برق منطقه‌ای بیشتر مسئول شبکه انتقال/ فوق‌توزیع ( 63 کیلوولت به بالا ) هستند؛ بااین‌حال در هماهنگی‌های فنی کلان و تعامل با توزیع برای انطباق تجهیزات با سیاست‌های وزارت نیرو نقش دارند.

3. استانداردهای کلیدی برای تجهیزات برق فشارضعیف:

هنگام تدوین مشخصات فنی، این استانداردها معمولاً مرجع‌اند:

1. IEC 61439 : الزامات طراحی/ ساخت / آزمون تابلوهای فشارضعیف.
2. IEC 60947: تجهیزات سوئیچ ‌و ‌کنترل فشارضعیف MCB / MCCB / کنتاکتور و ….
3. IEC 60529 (IP Code): درجه حفاظت در برابر نفوذ گرد و غبار و آب؛ تعیین IP برای تابلوهای توزیع و اندازه‌گیری الزامی است.
4. اسناد تخصصی توانیر/ توزیع برای کابل خودنگهدار و یراق‌آلات: تعیین مقاطع مجاز، تست‌های نوعی و روتین، و معیارهای پذیرش.

4. فرآیند گام ‌به‌گام خرید و تأمین تجهیزات برق:

1. تعریف نیاز: بار، سطح اتصال کوتاه، محیط نصب، توسعه آتی، الزامات ایمنی و حفاظت.
2. تدوین مشخصات فنی بر پایه استانداردها ( IEC/ISIRI ) و دستورالعمل‌های توانیر و شرکت توزیع مربوطه.
3. کنترل انطباق: الزام سازنده به ارائه گواهی آزمون Type/Routine طبق IEC 61439 برای تابلوها و IEC 60947 برای کلیدها، و رعایت IP.
4. پیش‌ارزیابی و احراز صلاحیت سازنده(Prequalification/Vendor List) بر اساس چک‌لیست‌های ارزیابی فنی توزیع‌ها.
5. بازرسی حین ساخت: تطبیق مواد، شینه‌ها، کابلشوها، چیدمان داخلی، برچسب‌گذاری و آزمون‌ها.
6. تحویل و پذیرش میدانی: انطباق با آیین‌نامه‌های ایمنی کار با برق هنگام نصب و بهره‌برداری.

5. دسته‌بندی تجهیزات: از تابلوها تا یراق‌آلات و کابل‌ها

• تابلوهای برق:
  • تابلو توزیع ( اصلی/ فرعی، دیواری/ ایستاده )
  • تابلو اندازه‌گیری ( تک‌کنتور/ چند‌کنتور، موقت/ دائم )
  • تابلو کنتوری فضای باز / بسته
• کلیدها: کلیدهای فشارضعیف شامل MCB،MCCB کلیدهای اتوماتیک ، ACB، RCD/RCBO، کلیدهای گردان/ سلیکتوری.
• سیم و کابل: سیم مسی ( افشان/ مفتول )، کابل خودنگهدار.
• یراق‌آلات برق فشارضعیف: کلمپ‌های آویزی / کششی، مقره‌ها، کانکتورها، بست‌ها و اتصالات ( از جمله کابلشوها ).
• ترانسفورماتور توزیع: ارتباط مرزی با LV در خروجی ثانویه 400/230 ولت.
• تجهیزات حفاظت و ایمنی: رله‌ها، ارتینگ، برچسب و قفل ایمنی ، درجه حفاظت IP.

6. الزامات تابلوهای برق ( تابلو توزیع، تابلو اندازه‌گیری و تابلو کنتوری ):

6.1 اصول طراحی و ساخت:

• رعایت کامل IEC 61439-1/2، تعیین IP متناسب با محل نصب مثلاً IP54، فاصله‌های خزشی/هوایی، مقاومت مکانیکی و ضربه، علامت‌گذاری و شناسنامه تابلو.
• چک‌لیست‌های بازدید تابلوهای شالتر شامل کنترل‌های دقیق روی بدنه، رنگ، قفل و لولا، باس‌بار، فریم کلیدها، سیم‌بندی، ارت و … منتشر شده است.

6.2 تابلو اندازه‌گیری/کنتوری:

• برای تابلوهای اندازه‌گیری دائمی یا موقت ( کامپوزیت )، شرکت‌های توزیع مشخصات ریز ( ضخامت قطعات، شماره‌سریال، الزامات مقاومت در برابر شعله مطابقIEC 60695 ) را منتشر کرده‌اند.
• الگوی تابلوهای فشارضعیف نصب داخلی به‌همراه فهرست استانداردهای مرجع ( از جمله IEC 60947 برای کلیدها ) و روش امتیازدهی فنی در سند شرکت توزیع تشریح شده است.

6.3 نکات کلیدی خرید تابلو:

• اخذ گواهی Type Test مطابق IEC 61439 دمای مجاز، افزایش دما، تحمل اتصال‌کوتاه، دی‌الکتریک و....
• الزام بهIP مناسب، ارتینگ درب با سیم مسی بافته و برچسب‌های هشدار و شناسنامه دائم.
• انتخاب کلیدهای اتوماتیک با قدرت قطع متناسب با سطح اتصال‌کوتاه سایت.

7. کابل خودنگهدار و یراق‌آلات برق فشارضعیف: الزامات فنی و انتخاب تأمین‌کننده

7.1 مشخصات فنی کابل خودنگهدار:

شرکت‌های توزیع و توانیر مشخصات دقیقی برای کابل خودنگهدار منتشر کرده‌اند: ساختار 5 رشته ( سه فاز + نول نگهدار + روشنایی/ کنترل )، مقاطع نامی متداول ( مثلاً mm² 3×35+16+50 )، الزامات عایقی و مکانیکی، و فهرست آزمون‌های نوعی/ پذیرش.

شرکت توانیر مشخصات فنی کابل خودنگهدار 70 و جداول ضخامت عایق و الزامات تولید/ آزمون را منتشر کرده است. این جداول در استعلام‌های خرید باید ضمیمه شوند.

7.2 یراق‌آلات: کلمپ‌ها، کانکتورها، مقره‌ها و بست‌ها

اسناد رسمی توانیر/ توزیع، آزمون‌ها و معیارهای پذیرش برای کلمپ‌های آویزی/ کششی، کانکتورهای آچاری و پیرسینگ و سیستم مهار نول را تعیین کرده‌اند (حرارتی، مکانیکی، پیرشدگی، خوردگی و … ).

مشخصات « کانکتور آویز » و سایر یراق‌آلات مرتبط نیز به‌صورت مستقل ابلاغ شده است؛ هنگام خرید، حتماً شماره و ویرایش دستورالعمل در درخواست قیمت ذکر شود.

7.3 چک ‌لیست فنی خرید:

• درج دامنه دما، UV-resistance، کلاس مواد پلیمر، پوشش ضدخوردگی فلزات، تست‌های نوعی (Type) و پذیرش.
• الزام سازنده به ارائه گزارش آزمون از آزمایشگاه معتبر و ضمانت‌نامه عملکرد.

8. کلیدها و حفاظت در شبکه برق فشارضعیف:

• MCB/RCBO/ کلیدهای محافظ جان (RCD) برای حفاظت مدارهای انشعابی تابلوهای توزیع و کنتوری.
• MCCB/ کلیدهای اتوماتیک برای ورودی اصلی/ فیدرها با قابلیت تنظیم حفاظت اتصال‌کوتاه/اضافه‌جریان.
• انتخاب بر مبنای IEC 60947 ( قدرت قطع، کلاس عملکرد ) و مطابقت با IEC 61439 در سطح تابلو.
• توجه به هماهنگی حفاظتی Selectivity بین کلیدهای فشارضعیف در سطوح مختلف تابلو.

9. سیم مسی، کابلشوها، اتصالات و بست‌ها:

• برای سیم مسی ( افشان/ مفتول ) کلاس هادی (Class 1/2/5)، ضخامت عایق و دمای کار را مطابق استاندارد / مشخصات پروژه تعیین کنید.
• کابلشوها باید از مس قلع‌اندود یا آلومینیوم ( برای هادی‌های متناظر ) با سوراخ‌کاری، زاویه گلویی و سایز مناسب انتخاب شوند؛ استفاده از پرس هیدرولیکی با لقمه استاندارد ضروری است.
• اتصالات و بست‌ها ( کابل‌بند، گلند، ترمینال ریلی، داکت ) باید از مواد مقاوم به UV ، حریق و دارای گواهی کیفیت باشند.
• اتصال درِ تابلو به ارت با سیم مسی بافته الزامی است.

10. الزامات ایمنی ( HSE ) و پذیرش در کارگاه:

• رعایت آیین‌نامه حفاظتی تأسیسات الکتریکی در کارگاه‌ها و الزامات قطع و وصل ایمن، تابلو‌بندی امن، قفل و برچسب‌گذاری ( LOTO ) و تجهیزات حفاظت فردی الزامی است.
• نمونه‌برداری، حمل، انبارش و نصب باید طبق دستورالعمل سازنده و شرکت توزیع انجام شود؛ آزمون‌های قبل از برقدار‌سازی شامل مقاومت عایقی، تست عملکرد کلیدها و چک‌لیست‌های ظاهری است.

11. ارزیابی سازندگان و وندورلیست‌ها؛ مدارک فنی لازم در مناقصه

• پروفایل سازنده: گواهی ISO 9001، سوابق تأمین مشابه برای شرکت‌های توزیع، فضای تولید، تجهیزات تست.
• مدارک فنی: نقشه‌های GA و تک‌خطی، لیست قطعات، محاسبات حرارتی / اتصال‌کوتاه، Type Test برای تابلوها طبق IEC 61439 و Routine Test.
• استفاده از فرم‌ها و چک‌لیست‌های ارزیابی منتشر شده توسط شرکت‌های توزیع به‌عنوان پیوست مناقصه، ریسک عدم‌قبولی را کاهش می‌دهد.

12. چک‌لیست فنی ارزیابی و بازرسی حین ساخت/ تحویل:

برای تابلو توزیع/ کنتوری:

• انطباق با IEC 61439 افزایش دما، تحمل اتصال‌کوتاه، دی‌الکتریک، IP، علامت‌گذاری.
• کیفیت بدنه، پوشش رنگ، ارت داخلی و درب، باس‌بار، فاصله‌ها، سیم‌کشی و شماره‌گذاری.
• آزمون‌های عملکردی کلیدها (MCB/MCCB/RCD) و تجهیزات اندازه‌گیری.

برای کابل خودنگهدار و یراق‌آلات:

• کنترل مقاطع نامی، ساختار رشته‌ها، ضخامت عایق و تست‌های مکانیکی/الکتریکی.
• پذیرش یراق‌آلات طبق معیارهای ارزیابی فنی و آزمون اعلامی ( کلمپ‌های کششی/آویزی، کانکتورهای پیرسینگ).

13. خطاهای پرتکرار در خرید و نصب تجهیزات برق فشارضعیف:

1. عدم اشاره به نسخه ویرایش دستورالعمل توانیر/ توزیع در RFP.
2. تعیین نامناسب IP نسبت به شرایط محیطی ( گردوغبار، باران ) و عدم پیش‌بینی تهویه تابلو.
3. نادیده‌گرفتن Icu/Ics کلیدهای اتوماتیک در برابر سطح اتصال‌کوتاه محل.
4. خرید یراق‌آلات بدون گزارش آزمون نوعی معتبر یا عدم‌انطباق با جدول آزمون‌های اجباری.
5. عدم اتصال صحیح ارت درب تابلو با سیم مسی بافته.
6. استفاده از کابلشو / پرس نامتناسب با سطح مقطع سیم مسی ( گرم‌شدن و تلفات موضعی ).
7. بی‌توجهی به آیین‌نامه ایمنی کار با برق در فرآیند نصب / تحویل.

14. تولیدکنندگان معتبر تجهیزات برق فشارضعیف:

در ایران و خارج از کشور تولیدکنندگان معتبری در زمینه تولید تجهیزات برق فشارضعیف فعالیت می‌کنند. در اینجا به معرفی تولیدکنندگان معتبر تجهیزات برق فشارضعیف در ایران و خارج از کشور می‌پردازیم:

14.1. تولیدکنندگان معتبر تجهیزات برق فشارضعیف در ایران:

14.1.1. شرکت پارس سویچ ( پارس الکتریک ):

معرفی: شرکت پارس سویچ یکی از تولیدکنندگان پیشرو در زمینه تولید کلیدهای فشارضعیف و تجهیزات برق فشارضعیف مربوطه در ایران است. این شرکت به تولید تجهیزات با کیفیت و فناوری بالا مشهور است.

محصولات: انواع کلیدهای گازی، کلیدهای خلاء، سکسیونرها و انواع تجهیزات برق فشارضعیف مرتبط با آنها.

کیفیت: محصولات این شرکت از کیفیت بالایی برخوردار بوده و در پروژه‌های بزرگ برق کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند.

وب‌سایت: www.parsswitch.com

14.1.2. شرکت مهندسی و ساخت تجهیزات برق ( مپنا ):

معرفی: شرکت مپنا به عنوان یک هلدینگ بزرگ در صنعت برق ایران، در زمینه تولید و مهندسی تجهیزات برقی فعالیت می‌کند. این شرکت با استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا، محصولاتی با کیفیت بالا تولید می‌کند.

محصولات: انواع تجهیزات برق فشارضعیف، کلیدهای قدرت، ترانسفورماتورها و سایر تجهیزات الکتریکی.

کیفیت: محصولات این شرکت با استانداردهای جهانی مطابقت دارند و در پروژه‌های مختلف صنعتی و برقی کشور استفاده می‌شوند.

وب‌سایت: www.mapnagroup.com

14.1.3. شرکت ایران ترانسفو:

معرفی: شرکت ایران ترانسفو بیشتر به تولید ترانسفورماتورهای قدرت و توزیع معروف است، اما در زمینه تجهیزات برق فشارضعیف مرتبط با ترانسفورماتورها و سیستم‌های فشارضعیف نیز فعالیت دارد.

محصولات: انواع بوشینگ‌ها، ترمینال‌ها و اتصالات مرتبط با ترانسفورماتورها و تجهیزات فشارضعیف.

کیفیت: محصولات این شرکت از کیفیت بالایی برخوردار بوده و به عنوان یکی از تامین‌کنندگان اصلی ترانسفورماتور در ایران شناخته می‌شود.

وب‌سایت: www.irantransfo.com

14.2. تولیدکنندگان معتبر تجهیزات برق فشارضعیف در خارج از کشور:

14.2.1. ABB ( آ.ب.ب ):

معرفی: ABB یک شرکت چند ملیتی سوئیسی-سوئدی است که در زمینه فناوری‌های برق، اتوماسیون، رباتیک و حرکت فعالیت می‌کند. این شرکت یکی از بزرگترین و معتبرترین تولیدکنندگان تجهیزات برقی در جهان است.

محصولات: طیف گسترده‌ای از تجهیزات برق فشارضعیف شامل کلیدها، ترانسفورماتورها، سیستم‌های حفاظتی و کابل‌ها.

کیفیت: محصولات ABB با کیفیت بسیار بالا و فناوری‌های نوین شناخته می‌شوند و در بسیاری از پروژه‌های بزرگ بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

وب‌سایت: www.global.abb

14.2.2. Schneider Electric ( اشنایدر الکتریک ):

معرفی: اشنایدر الکتریک یک شرکت چند ملیتی فرانسوی است که در زمینه مدیریت انرژی و اتوماسیون فعالیت می‌کند. این شرکت یکی از رهبران جهانی در تولید تجهیزات و راهکارهای برقی است.

محصولات: انواع تجهیزات برق فشارضعیف، تابلوهای برق، کلیدها و سیستم‌های کنترل و اتوماسیون.

کیفیت: محصولات اشنایدر الکتریک با کیفیت بالا، نوآوری و قابلیت اطمینان شناخته می‌شوند و در پروژه‌های مختلف صنعتی و زیرساختی استفاده می‌شوند.

وب‌سایت: www.se.com

14.2.3. Siemens ( زیمنس ):

معرفی: زیمنس یک شرکت چند ملیتی آلمانی است که در زمینه مهندسی برق، الکترونیک و فناوری‌های مرتبط فعالیت می‌کند. این شرکت یکی از بزرگترین تولیدکنندگان تجهیزات برقی در جهان است.

محصولات: انواع تجهیزات برق فشارضعیف، سیستم‌های اتوماسیون، کلیدهای قدرت و تجهیزات انتقال و توزیع برق.

کیفیت: محصولات زیمنس با کیفیت بسیار بالا، نوآوری و پایداری شناخته می‌شوند و در پروژه‌های بزرگ جهانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

وب‌سایت: www.siemens.com

14.2.4. Eaton ( ایتون ):

معرفی: Eaton یک شرکت چند ملیتی آمریکایی است که در زمینه مدیریت انرژی و الکتریک فعالیت می‌کند. این شرکت به تولید تجهیزات با کیفیت و نوآورانه مشهور است.

محصولات: انواع تجهیزات برق فشارضعیف، سیستم‌های توزیع برق، کلیدهای قدرت و سیستم‌های کنترل.

کیفیت: محصولات Eaton با کیفیت بالا، قابلیت اطمینان و کارایی شناخته می‌شوند و در پروژه‌های مختلف صنعتی و ساختمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

وب‌سایت: www.eaton.com

14.2.5. General Electric ( جنرال الکتریک ):

معرفی: جنرال الکتریک یک شرکت چند ملیتی آمریکایی است که در زمینه تولید تجهیزات برقی، انرژی، هوانوردی و پزشکی فعالیت می‌کند. این شرکت یکی از بزرگترین و معتبرترین شرکت‌های صنعتی جهان است.

محصولات: طیف گسترده‌ای از انواع تجهیزات برق فشارضعیف، ترانسفورماتورها، کلیدهای قدرت و سیستم‌های حفاظت.

کیفیت: محصولات جنرال الکتریک با کیفیت بالا، فناوری نوین و قابلیت اطمینان شناخته می‌شوند و در پروژه‌های بزرگ جهانی استفاده می‌شوند.

وب‌سایت: www.ge.com

15. منابع و پیوندهای مفید:

برای کسب اطلاعات بیشتر، می‌توانید به منابع زیر مراجعه کنید:

1. وب‌سایت شرکت توانیر: www.tavanir.org.ir
2. وب‌سایت IEEE: www.ieee.org
3. استانداردهای IEC: www.iec.ch
4. مقالات علمی در زمینه تجهیزات برق: www.researchgate.net